Oecumenische Vredeszondag 21 september 2025 – ‘Méér dan het Gewone!’
.
In deze Vredesweek 2025 horen wij woorden van Jezus in de Bergrede (Matteüs 5): die was voor de eerste christenen een kompas voor hun dagelijkse leven. Maar in de loop der eeuwen is hij hoe langer, hoe verder weggeschoven. Jezus zijn oproep lijkt een soort ethiek te zijn, een ethiek van de bovenste plank. Ze lijkt alleen bereikbaar voor superchristenen en andere idealisten. Maar superchristenen bestaan niet. De Bergrede kan een plank lager; weer binnen handbereik.
.
De Bergrede is voor ons, voor het gewone leven in deze tijd broodnodig. Het is op zijn minst een ramp geweest, dat hij zo hoog en ver werd weggeschoven. In de crisissituaties, waarin wij verkeren, ook met de kerk, wordt terecht van vele kanten op de noodzaak van een andere mentaliteit gewezen.
.
Aangezien de Bergrede onlosmakelijk verbonden is met Jezus schenken wij eerst aandacht aan zijn persoon; aan zijn joodse oorsprong en achtergrond en de politieke en sociale situatie, waarin zijn korte leven speelde.
Jezus sprak de Bergrede in een context van een Joodse samenleving onder Romeinse bezetting, waarin religieuze en sociale structuren de nadruk legden op uitsluiting en hiërarchie. Zijn achtergrond als Joodse man, die zag dat religie vaak werd gebruikt om mensen zoals zieken en zondaars uit te sluiten – dat motiveerde hem om een radicale tegenhanger te bieden voor heersende sociale normen. Jezus legde zijn leerlingen die hem naar de berg waren gevolgd een nieuwe interpretatie van de in de Thora geopenbaarde wil van God uit.
.
Jezus bespreekt principes voor een gelukkig leven via de Zaligsprekingen, die leiden tot zout en licht-zijn voor de wereld en het verheerlijken van God voor goede en oprechte daden. Deze principes kunnen leiden tot een leven van vrede en gerechtigheid.
In de Bergrede wijst Jezus de oude regels niet zomaar af, maar hij gaat nog een stap verder. Een klap hoef echt niet op ruzie uit te draaien. In plaats van intuïtief wraak te nemen, kun je ook iets onverwachts doen, iets ongewoons – niet uit lafheid, maar met de bedoeling om die ander te verwarren en op andere gedachten te brengen.
Stel, dat iemand je een tik geeft, en je slaat niet meteen terug. Maar je zegt heel rustig: “Kijk eens, ik heb nòg een wang.” Dan hoop je natuurlijk niet op een volgende tik. Maar wel kan het zomaar heel verrassend werken! Dan schrikt iemand als het ware wakker en ontdekt hij of zij zichzelf: ‘wat ben ik nu stom bezig, slaan is eigenlijk heel zielig’. Op zo’n manier komt iemand tot bezinning, en gaat hij of zij in de spiegel kijken. Zo’n creatieve reactie als de andere wang toekeren, doorbreekt dan de cirkel van geweld en voorkomt escalatie.
.
In de wereldpolitiek zal zoiets niet helpen. Als je iemand als Poetin de andere wang toekeert, zal hij nòg een keer uithalen. Geef je hem in Oekraïne ongehinderd de ruimte dan rukt hij verder op met zijn snode plannen, waarschijnlijk om te beginnen naar de Baltische staten. Het annexeren van de Krim – zo kregen we achteraf pas door – was een teken aan de wand.
Ook bij leden van terreurgroepen of drugsbendes, vermoed ik, zal het tonen van de andere wang weinig succes hebben. De enige taal, die men daar spreekt, is die van blind geweld.
En evenmin zal de man, die zijn partner terroriseert met geestelijk of fysiek geweld, erdoor veranderen. Die heeft geen andere wang nodig, maar TBS (terbeschikkingstelling met dwangverpleging als zwaarste onderdeel van een straf) en therapie. In de dagelijkse omgang met elkaar, in de buurt, op het werk en ook in de kerk, kan het echter heel goed uitpakken.
In de Bergrede gaat het dus niet om antithesen, alsof Jezus leert: ‘wat jullie vroeger van Mozes leerden is helemaal fout’. Nee, hij daagt mensen juist uit nog een stapje verder te gaan dan Mozes. In plaats van een antithese, die wij erin zouden kunnen lezen, wordt het bij Jezus: een superthese, een soort overtreffende trap.
Na het goede dat Mozes ons meerdere momenten leerde, heb je volgens Jezus zoiets als beter en best. Want je kunt wel kiezen voor vergelding – en in veel situaties (denk aan het onmisbare strafrecht in ons land) kun je ook niet anders. Maar met name op persoonlijke vlak kan het heel verrassend en vernieuwend werken.
Niet meteen met gelijke munt terugbetalen en voor vergelding kiezen, maar eerst een creatieve weg zoeken om ruzie beperkt te houden: zó zoeken wij met elkaar naar vrede. Dan doe je voor de Bergrede meer dan het gewone. En dan kunnen er verrassende dingen gebeuren, want daar draait het om in de superthese van Jezus: dùrf als volgeling van hem méér dan het gewone te doen!
Dat klink nog sterker door in het vervolg van Matteüs 5. Daar houdt Jezus zijn leerlingen voor: “het is niet moeilijk om je naaste lief te hebben en je vijand te haten. Maar kun je ook je vijanden liefhebben en bidden voor wie je vervolgen?”
Veel mensen – zo vul ik dat maar even in – draag je als vanzelf een warm hart toe, maar je kunt ook niet iedereen lief en aardig vinden. Er zijn altijd mensen die je minder goed liggen, maar ook die kun je met respect behandelen. En als iemand je ronduit tegenstaat of zelfs een vijand wordt, ook dan blijft het belangrijk geen olie op het vuur te gooien. Ook al heb je dus een vervelende collega, ga hem niet sarren. Ook al heb je een nare buurvrouw, blijf haar gewoon groeten.
.
Paulus zegt in de lijn van Jezus: wees erop uit voor zover het aan jullie ligt om vriendelijk te zijn naar alle mensen. Verlaag je dus nooit tot het niveau van de ander. Laat je niet meeslepen in geroddel, scheldpartijen of dreigementen, maar blijf daar zoveel mogelijk buiten. Op die manier kun je iemand met respect behandelen en gun je iemand die je niet ligt toch gewoon het beste, zonder haatdragend of rancuneus te worden. en wie weet.. wie weet komt er ooit een moment om zo iemand met nieuwe ogen te ontmoeten en de dingen uit te praten en recht te zetten, ook dat proef ik in deze woorden van Jezus. Dan is het prettig als er geen onnodige hoge drempels liggen. Dat voorkom je door normaal te blijven doen.
.
Wees genadig zoals God genadig is! Dat is de onderliggende boodschap van Jezus, hier in de Bergrede. Want genade maakt je vrij, en leert je om wedijver, woede en wraak los te laten. Als genadig en mild mens durf je verder te gaan in goedheid en liefde dan in het algemeen van je verwacht wordt. In de Bergrede heet dat uitzonderlijk leven, of in de vorige vertaling nog iets minder mooier: meer dan het gewone doen. het is de uitdaging om royaal te zijn naar een ander. , in je aandacht, liefde en vergeving-niet standaard, maar wel als het maar even kan. Dit royale leven zien we al bij Mozes, in de leefregels die hij meegeeft aan het volk van Israël. Dat royale zit des te sterker: als superthese in wat Jezus ons leert. Hij gaat zelf ons voor in wat liefdevol leven is, in breken en delen, geven en vergeven. Straks zullen wij het illustreren met het Agapè-Liefdemaal.
.
God zelf is niet uit op vergelding en wraak, laat Jezus ons zien. God zet ons op het andere been met zijn ongewone verrassende liefde, maakt ons tot mensen die mild zijn, vooral in de omgang met elkaar. Amen!!
ds Clifton Walker (EBG – Koningskerk