Gemeente van onze heer Jezus Christus,
Het thema van deze vieringen: gezag, bezien we vandaag vanuit de positie van de overheid. Ik ga even in op het begrip gezag, ook kijken we wat de Bijbel ons erover kan leren en we bezien hoe dat in de praktijk van de overheid kan werken.
Het verschil tussen macht en gezag is vrij subtiel en wordt vaak verward.
Gezag is aanvaarde , geaccepteerde macht. Voorbeeld: een leraar zonder gezag in de klas zal zijn macht moeten gebruiken om zaken voor elkaar te krijgen. Of een ouder die zijn kinderen op een waaromvraag antwoordt: omdat ik het zeg,, die gebruikt zijn ouderlijk gezag als macht. Bij gezag is altijd een verschil in positie aan de orde: noem het hoger – lager, ondergeschikte leidinggever, leraar leerling, overheid burger. Maar dat is allesbehalve meer tegenover minder, superieur tegenover inferieur. Bij gezag is die relatie aanvaard en geaccepteerd. Belangrijke notie bij gezag is verantwoordelijkheid. Beide partijen hebben een verantwoordelijkheid t.o.v. elkaar. Het gaat om dienstbaarheid en zorg, empathie en liefde. Gezag dragen is niet vrijblijvend, het schept verplichtingen, het moet eerlijk, rechtvaardig zijn. Waar die dimensie van zorg, zo u wilt liefde, ontbreekt wordt machtsuitoefening overheersing of onderdrukking, er is geen sprake van aanvaarding of acceptatie. Gezag van de overheid wordt meestal door de wet gelegitimeerd en is een mooi instrument van onderlinge verhoudingen tussen mensen.
We hebben Jes. 1 gelezen. Ik heb die tekst nog van vroeger in gedachten als: houd de geweldenaar in toom, help de verdrukte. Ook daar is sprake van een verschil in macht, een ongezonde oneerlijke gezagsverhouding. Er wordt gesproken van “in toom houden”, binnen de perken houden, mooie gedachte: laat hem niet zijn gang gaan, doe er iets aan, wijs hem op zijn verplichtingen.
Maar wie is in een bepaalde situatie nu de geweldenaar en wie de verdrukte? En met die twee partijen ben je er nog niet, want er is ook nog een doel (waar gaat het over ), en er zijn middelen (wat gebeurt er precies en wie doet wat?).
Denk aan Jezus in de tempel, er zijn kooplieden die er een rovershol van maken, er is een tempel, die rustig, sereen, heilig behoort te zijn. En Jezus maakt er korte metten mee. Wat hier verdrukt werd en door Jezus zelf in toom werd gehouden is natuurlijk de heiligheid van de tempel. Ik geloof niet zo in die vloekende tierende Jezus. Het is de taal van Mattheus die in zijn tijd in een conflictueuze situatie met de Farizeers stond.
De vergelijking dringt zich op met de actievoerders op de A12. Wie is de geweldenaar, wie de verdrukte? Zijn het de raddraaiers die het de gezagsdragers onnodig moeilijk maken? Zijn het die arme politiemensen die gewoon hun werk moeten doen? Het dilemma is duidelijk. De commotie gaat altijd over de methoden, het gedrag van partijen, de overlast en de wapenstok. Terwijl de demonstratie meestal geweldloos is en het politieoptreden respectvol. Maar nooit gaat het over de inhoud. Wie is hier de verdrukte? Is het niet de aarde, waar we er maar één van hebben, de natuur, het klimaat, de toekomst van onze kleinkinderen?
Ik begrijp het dilemma van de burgemeesters, je wilt maximaal recht doen aan de stem van al je burgers. En je staat voor je mensen, je gezagsdragers. Je moet motieven wegen op zuiverheid en eerlijk gezag handhaven.
Natuurlijk, over middelen kun je twisten. Niet elk doel heiligt alle middelen. Maar kijk naar Jezus. Als er niet geluisterd wordt, worden de signalen wel steeds krachtiger. Blijkens onze teksten keurt Jezus het kwaad niet alleen af, hij verafschuwt het! Er zijn genoeg stevige acties te vinden: aren lezen op de sabbath, zich inlaten met onreine mensen, bestrijden van de toenmalige gezagsdragers. Jezus leert ons als het ware daar wat minder rigide in te gaan staan. Bij hem overheerst toch het zachtmoedige, het dienstbare, de liefde, het echte gezag.
In de 80’er jaren stond ik elke vrijdag op koopavonden met een klein groepje een half uur te zwijgen voor de vrede in het centrum van Roosendaal. Daar ging een krachtig signaal van uit. We kregen wel vervelende opmerkingen soms. Maar in deze tijd denk ik dat we helaas luidruchtiger zouden worden becommentarieerd.
U kent de term bevoegd gezag. De overheid is bekleed met gezag, of omkleed. Dat is een rake term. Gezag past de overheid als een jas. Je hoort ook wel: de overheid draagt het zwaard niet tevergeefs. Dan denk ik meer aan een wapenrusting, een harnas. Waar alle vragen en opmerkingen gemakkelijk op kunnen afketsen.
Gezag is onlosmakelijk verbonden met verantwoordelijkheid. En verantwoordelijkheid kan niet zonder bevoegdheid. Als jij verantwoordelijk bent voor het tuinonderhoud, maar je mag niet snoeien of schoffelen, dan is die taak niet uit te voeren. Maar áls je dan verantwoordelijk en bevoegd bent vraagt dat ook actie. Gezag héb je niet alleen als overheid, gezag moet je dóen.
Ik ben maar relatief kort wethouder geweest, als je in Roosendaal zoekt vind je hooguit een fietspad op mijn naam of een plaquette op de muziekschool. Maar ik heb er werk van gemaakt om ambtenaren te leren in de schoenen van de inwoners te gaan staan. Als we een gesprek met een bewoner hadden gehad, dan vroeg ik de medewerker even te blijven en dan bespraken we hoe het ging en of het beter had gekund.
Het gaat om eerlijk gezag handhaven, luisteren, optreden, streng waar nodig, maar altijd liefdevol. De overheid is er voor de burgers, niet andersom. Dit is een afgezaagd cliché, maar wel erg waar. De Bijbelse oproep om het goede te doen geldt juist voor degenen onder ons die met gezag bekleed zijn: die bevoegd gezag zijn.
Tot nu toe lag de focus wat meer op de lokale overheid, gezag dicht bij huis.
Als we wat verder uitzoomen naar landelijke en wereldpolitiek dan moeten we met zorg constateren dat het eerlijk uitoefenen van gezag ernstig onder druk staat.
In eigen land wordt de democratische rechtsstaat belaagd. Ik noem een dieptepunt: de mannenbroeders van de SGP vroegen de verkenner met klem om vooral de PVV niet te vergeten.
Wereldwijd zijn we getuige van een gevaarlijke partij armpje-drukken tussen obsessieve wereldleiders. Niets trekken zij zich aan van de miljoenen mensen die aan hun verantwoordelijkheid zijn toevertrouwd.
Bob Goudzwaard schreef in 1981 het boekje :”Genoodzaakt goed te wezen”, ondertitel: christelijke hoop in een bezeten wereld. Hij vroeg zich hardop af: “wat betekent christelijke hoop hier en nu? Vergaat ons alle moed of is het front van de aanstormende machten te doorbreken?
Die vraag heeft niets aan actualiteit ingeboet. Conclusie: we zijn genoodzaakt goed te wezen.
Tommy Wieringa schreef een essay voor de week van de filosofie:”optimisme zonder hoop”. Als je de hoop opgeeft, geef je ook de hopeloosheid op en kun je doen wat er op dat moment nodig is. Tommy zelf gaat mee met convooien naar Oekraïne.
De teksten die we gelezen hebben eindigen niet alleen bij de oproep om goed te wezen. Jes.1:16 “vermijdt alle kwaad, leer goed te doen”; dan volgt steeds de hoop: vers 19:” als je weer naar mij wilt luisteren, zal het beste van het land je ten deel vallen”.
En Jes.2:… zij zullen hun zwaarden omsmeden tot ploegijzers en hun speren tot snoeimessen.
Laten we leven én handelen vanuit die hoop.
Het zij zo.