samenvatting LAUDATO SI

Inleiding en oproep

“Wees geprezen, mijn Heer”, zong Franciscus van Assisi. In dit mooie lied herinnert hij ons eraan dat ons gemeenschappelijke huis ook als het ware een zuster is, met wie wij het bestaan delen. Deze zuster protesteert om het kwaad dat wij haar hebben aangedaan, vanwege het onverantwoorde gebruik en misbruik van de goederen die God in haar heeft gelegd. Wij zijn opgegroeid met het idee dat wij haar eigenaar en heer waren, bevoegd om haar te plunderen.

Ik, Franciscus I,wil me in deze encycliek niet alleen tot de katholieken wenden, maar tot allen die deze planeet bewonen en ik wil met allen in dialoog treden over ons gemeenschappelijk huis.
Ook eerdere pausen hebben al op de ecologische problematiek gewezen. Ik noem Paulus VI, Johannes Paulus II en mijn voorganger Benedictus XVI. De laatste wees er op dat ook het maatschappelijke milieu zijn wonden kent. maar alle worden in wezen veroorzaakt door hetzelfde kwaad, namelijk het idee dat er geen onbetwistbare waarheden bestaan in ons leven, waardoor de menselijke vrijheid geen grenzen kent.

Maar ook buiten de katholieke kerk deelt men onze zorg. Zo vraagt Patriarch Bartholomeüs  aandacht voor de ethische en spirituele wortels van de problemen betreffende het milieu, die ons uitnodigen de oplossingen niet alleen te zoeken in de techniek, maar meer nog in de verandering van het menselijk wezen. Hij houdt ons voor van consumptie over te gaan op offer, van hebzucht op edelmoedigheid.
Franciscus is het voorbeeld bij uitstek van de zorg voor wat zwak is en van een integrale ecologie. Zijn getuigenis toont ons dat een integrale ecologie vraagt om een open staan voor een taal die de categorieën van de exacte wetenschappen te boven gaan. Franciscus reactie is meer dan een verstandelijke waardering of een economische berekening, omdat voor hem ieder schepsel een zuster was.

Mijn oproep om ons gemeenschappelijk huis te beschermen is een zoeken naar een houdbare en een integrale ontwikkeling omdat wij weten dat de dingen kunnen veranderen. De Schepper laat ons niet in de steek en de mens heeft het vermogen om samen te werken. Ik doe een oproep op ieder om te komen tot en nieuwe dialoog over de wijze waarop wij bouwen aan de toekomst van onze planeet.. De talenten en het engagement van allen zijn nodig om de door de mens aan de schepping van God toegebrachte schade te herstellen.

Hoofdstuk I. Wat er met ons huis aan het gebeuren is

In dit hoofdstuk wil de paus stil staan  bij hetgeen in ons gemeenschappelijk huis aan het gebeuren is. Hij constateert dat de snelheid van de menselijke activiteit in tegenstelling is tot de traagheid van de biologische evolutie. Deze snelle veranderingen zijn niet noodzakelijkerwijs gericht  op het algemeen welzijn, maar leiden veeleer tot een achteruitgang. De paus concludeert ook dat na een periode van irrationeel vertrouwen in de menselijke vooruitgang er een grotere bewustwording komt van zorg voor het milieu.
In de rest van dit hoofdstuk wordt stilgestaan bij de volgende punten:

Vervuiling en klimaatverandering

Door vervuiling worden velen dagelijks getroffen. Het werkt in op de gezondheid en met name op de gezondheid van de armen. Deze vervuiling wordt veroorzaakt door vervoer, uitstoot van industrie en lozen van stoffen die bijdragen aan de verzuring van de bodem. Denk ook aan gevaarlijk afval, met name radioactief en giftig afval.. De aarde lijkt steeds meer op een opslagplaats van vuilnis. Deze problemen houden nauw verband met de wegwerpcultuur. Het industriële systeem heeft in tegenstelling tot de natuur aan het einde van de productie- en consumptiecyclus niet het vermogen ontwikkeld om afval te verwerken.
Wat betreft het klimaat maken we een zeer verontrustende opwarming van het klimaatsysteem mee, wat o.a. leidt tot stijging van het zeeniveau en een toename van extreme weersomstandigheden. Dit alles is voornamelijk het gevolg van menselijke activiteit. Dit alles heeft kwalijke gevolgen voor de beschikbaarheid van drinkwater en energie is de oorzaak van de teloorgang van een deel van de biodiversiteit. Belangrijk is dat de ernstigste effecten zullen neerslaan in de ontwikkelingslanden. Dit leidt tot een vluchtelingenstroom van mensen  die door internationale instanties niet worden erkend als vluchtelingen.

De kwestie van het water

Schoon drinkwater is een kwestie van primair belang. De vraag naar drinkwater is inmiddels groter dan het duurzame aanbod. Een bijkomend probleem is de kwaliteit van het drinkwater. Terwijl deze ontwikkeling gaande is, wordt deze schaarse hulpbron steeds meer en vaker geprivatiseerd. Maar toegang tot veilig drinkwater is een universeel recht van de mens. Als wij niet uitkijken kan de toegang tot water een bron worden van grote mondiale conflicten.

Het verlies van biodiversiteit

Steeds meer planten en dieren sterven uit. Dit heeft gevolg voor de voeding van de mens, maar ook voor de genezing van zieken. Deze “hulpbronnen”hebben echter ook een waarde op zich. Ieder jaar verdwijnen er duizenden planten- en diersoorten die wij niet meer zullen kennen., als gevolg van menselijke activiteiten.
Bij het nemen van milieumaatregelen wordt over het algemeen te weinig rekening gehouden met de biodiversiteit. Dit vraagt om een blik die verder gaat dan het onmiddellijke, omdat de bescherming ervan niemand interesseert , wanneer men alleen maar snel en makkelijk economisch gewin zoekt. Toch is de biodiversiteit van levensbelang. Denk aan het Amazonegebied, de longen van de mensheid. Waar men het verminken van de biodiversiteit tracht te compenseren, worden vaak ook nog veel fouten gemaakt. Ook bij het gebruik en het beheer van de zeeën en oceanen worden veel fouten gemaakt.
Het is noodzakelijk meer te investeren in onderzoek om het gedrag van de ecosystemen te begrijpen en op de juiste wijze de verschillende variabelen van het effect van iedere belangrijke verandering van het milieu te analyseren.

Maatschappelijk verval

Vaak beperkt zorg voor het milieu zich tot de “gegoede wijken”. Armen merken daar niets van en in de wijken waar zij leven gebeurt niets.

Wereldwijde ongelijkheid

De problemen op milieugebied komen voornamelijk terecht op het bordje van de armen. Ten onrecht denkt men dit op te lossen door een terugbrengen van het geboortecijfer voor te stellen. We hebben het hier niet alleen over individuen, maar ook over landen.

De zwakte van de reacties

Opmerkelijk is de zwakte van de internationale politieke reactie. Mondiale topconferenties over het milieu mislukken omdat er te veel bijzondere en economische belangen zijn, die prevaleren boven het algemeen welzijn. Door het opraken van sommige hulpbronnen  ontstaan scenario’s voor nieuwe oorlogen. Oorlogen brengen sowieso grote schade aan het milieu, zeker wanneer gebruik wordt gemaakt van biologische of kernwapen.  Het voorkomen van dit soort conflicten wordt bemoeilijkt waar macht samen gaat met geld. Ook moeten we  waakzaam zijn voor een zekere verstarring in de houding van het publiek, die leidt tot vluchtgedrag.

Een verscheidenheid aan meningen

Er zijn verschillende visies over de situatie en de oplossing daarvan ontstaan. Het ene uiterste denkt dat de “vooruitgang” alles wel oplost, aan de andere kant staat de visie dat de aanwezigheid van de mens elke oplossing in de weg staat. De Kerk heeft niet de intentie een definitieve uitspraak hierin te doen en begrijpt dat men moet luisteren naar een eerlijk debat tussen geleerden. Wel dringt zij aan op snelheid in verband met de snelheid waarmee het verval zich voortzet.

Hoofdstuk II. Het evangelie van de schepping

Waarom nemen wij in dit document, dat gericht is tot alle mensen  van goede wil, een hoofdstuk betreffende de geloofsovertuigingen op? Omdat: Wetenschap en religie, die een verschillende benadering van de werkelijkheid bieden kunnen in een intensieve en productieve dialoog met elkaar treden.

Het licht dat het geloof biedt

Als men werkelijk een ecologie wil opbouwen die het ons mogelijk maakt alles te herstellen wat wij hebben vernietigd, dan mag geen enkele tak van de wetenschappen, geen enkele vorm van wijsheid worden verwaarloosd, evenmin als die van de godsdienst met haar eigen taal. De Kerk staat er open voor om een synthese tussen geloof en rede tot stand te brengen. Anderzijds biedt een geloofsovertuiging belangrijke motivering zorg op zich te nemen voor de natuur en de meest broze zusters en broeders.

De wijsheid van de Bijbelse verhalen

De scheppingsverhalen in het boek Genesis suggereren dat het menselijk bestaan gebaseerd is op de relatie met God, die met de naaste en die met de aarde. Indien hierin een breuk optreedt is er sprake van zonde.
Sommigen vinden dat op grond van Genesis de mens wordt uitgenodigd de aarde te onderwerpen, wat een wilde exploitatie van de natuur zou bevorderen. Dit is echter een onjuiste interpretatie van de Bijbel. Wij worden daarentegen uitgenodigd de wereld “te bebouwen en te bewaken”Iedere gemeenschap mag van de aarde nemen wat hij nodig heeft, maar zij heeft ook de plicht haar te beschermen. Voorts is onze relatie met de natuur niet te scheiden van broederschap, gerechtigheid en trouw t.o.v. de ander.
De beste manier om de mens zijn plaats te wijzen en een eind te maken aan zijn pretentie een absoluut heerser over de aarde te zijn, is hem het beeld voor te houden van een Vader als schepper en enige heerser over de wereld.

Het mysterie van het heelal

Schepping is meer dan natuur omdat het te maken heeft met Gods plan van liefde. Tegelijkertijd heeft het Joods-christelijke denken de natuur ontmythologiseerd: de mythe van de onbegrensde materiële vooruitgang is doorgeprikt. De kerk wijst op de plicht om te zorgen voor de natuur, maar wil tegelijk de mens beschermen tegen de vernietiging van zichzelf.
De boodschap van ieder schepsel in de harmonie van de schepping
Ieder schepsel heeft een functie en geen enkel is overbodig. Geen enkel schepsel heeft aan zichzelf genoeg. Van de meest weidse panorama’s tot de zwakste vormen van leven is de natuur een voortdurende bron van verwondering en eerbied, een voortdurende openbaring van het goddelijke.

De universele gemeenschap

Wij zijn als schepselen zo met elkaar verweven dat het uitsterven van een soort als een verminking moet worden beschouwd. Hoewel de verantwoordelijkheid van de mens voor ieder soort buiten kijf staat, is de verantwoordelijkheid die de mens heeft ten opzichte van zijn soortgenoot nog belangrijker: De bezorgdheid voor het milieu dient gepaard te gaan met oprechte liefde voor de menselijke wezens en een voortdurende inzet bij problemen van de maatschappij.

De gemeenschappelijke bestemming van de goederen

Gelovigen en niet gelovigen zijn het erover eens dat de aarde een gemeenschappelijke erfenis is, waarvan de vruchten ten nutte komen van allen. De kerk erkent het privé eigendom, maar leert niet minder duidelijk dat op ieder privé-eigendom een maatschappelijke hypotheek drukt. Het milieu is een collectief goed en dus ook de verantwoordelijkheid van allen. Daarom hebben de bisschoppen in Nieuw Zeeland zich afgevraagd wat het gebod “gij zult niet doden” te betekenen heeft, wanneer  20% van de mensheid in een dergelijke mate hulpbronnen verbruikt, dat zij de arme volken en de toekomstige generaties ontnemen wat zij nodig hebben om te overleven.
De blik van Jezus

Hoofdstuk III. De menselijke wortel van de ecologische crisis

Het dient tot niets de symptomen te beschrijven als wij de menselijke wortel van de ecologische crisis niet erkennen.

Technologie: creativiteit en macht

De ontwikkeling van de technologie heeft ons ontegenzeggelijk veel goeds gebracht. De technologie geeft de mensheid echter ook een huiveringwekkende (economische) macht. Niets en niemand garandeert dat deze macht ook goed gebruikt zal worden. Het is vreselijk gevaarlijk dat zoveel macht ligt bij zo’n klein deel van de mensheid, omdat de moderne mens niet is opgevoed in een juist gebruik van macht.

De globalisering van het technocratische paradigma

Het ingrijpen van de mens in de natuur heeft altijd plaatsgevonden, maar lange tijd had dit het karakter van begeleiden en ondersteunen van de door de dingen zelf geboden mogelijkheden. Thans wil men echter alles uit de dingen halen, ze uit persen tot aan de grens en daar overheen. Men veronderstelt ten onrechte dat er een oneindige hoeveelheid energie bestaat en dat negatieve effecten gemakkelijk kunnen worden gecompenseerd. De economie accepteert iedere technologische ontwikkeling met het oog op de winst, zonder aandacht te besteden aan negatieve gevolgen voor het menselijk wezen. Ook heeft men geen oog voor het feit dat de allerarmsten hier vaak door nauwelijks meer toegang hebben tot basale hulpbronnen.
Door de technologische specialisatie wordt de grote samenhang makkelijk uit het oog verloren. Hierdoor wordt het ook steeds moeilijker zaken als milieu  en de problemen van de armen in hun samenhang te zien.
Her is echter mogelijk de blik opnieuw te verruimen en de menselijke vrijheid is in staat de technologie te beperken, haar een richting te geven en haar ten dienste te stellen van een ander type vooruitgang, menselijker, socialer en integraler. Langzamerhand treedt ook bij een grote groep mensen een cultuuromslag op, waardoor men niet meer zonder meer gelooft dat de vooruitgang wel elk probleem zal oplossen. Wat er aan het gebeuren is, stelt ons voor de noodzaak in een moedige culturele revolutie voort te gaan.

Crisis en gevolgen van het moderne antropocentrisme

Het moderne antropocentrisme heeft de technische rede boven de werkelijkheid gesteld, omdat dit menselijk wezen de natuur niet meer voelt als geldige norm. Daarom is het ogenblik gekomen om opnieuw aandacht te besteden aan de werkelijkheid met de grenzen die zij stelt. Een juiste interpretatie van de idee over de mens als heer van het heelal is dit te verstaan als verantwoordelijk beheerder. Immers, als de mens zich onafhankelijk van de werkelijkheid verklaart, en zich tot absoluut heerser maakt, dan verbrokkelt de basis zelf van zijn bestaan, omdat de mens, ipv zijn rol als medewerker van God in het scheppingswerk te vervullen, zich in Gods plaats stelt en zo uiteindelijk de opstand van de natuur oproept.  Onze relatie met de natuur kunnen we niet gezond maken zonder eerst onze fundamentele menselijke relaties weer gezond te maken. Daar alles in relatie staat is verdediging van de natuur evenmin verenigbaar met abortus.

Het praktisch relativisme

Wanneer de mens zichzelf in het middelpunt plaatst, geeft het uiteindelijk de absolute voorrang  aan zijn directe belangen, ten koste van de rest. Hierin is een logica, die het mogelijk maakt te begrijpen hoe verschillende houdingen, die tegelijk het verval van het milieu en het maatschappelijke verval veroorzaken, elkaar voeden. De cultuur van het relativisme is dezelfde ziekte die iemand er toe brengt een ander te dwingen tot slavenarbeid of , tot seksueel misbruik. Het is ook de logica van wie zegt: laten we de economie regelen door de onzichtbare krachten van de markt. En we moeten niet denken dat politieke programma’s of wetten voldoende zijn om deze gedragingen te vermijden. Immers, wanneer de cultuur ontaardt en men geen universeel geldende beginselen meer erkent, zullen wetten worden ontdoken en beschouwd als hindernissen die moeten worden vermeden.

De noodzaak de arbeid te beschermen

Bij elke opzet van een integrale ecologie, die de mens niet uitsluit, is het onontbeerlijk de waarde van de arbeid te integreren. De kloostertraditie leert ora et labora. Met leert heiliging en rijping te zoeken in een vervlechting van bezinning en arbeid. Deze manier van het beleven van arbeid stelt ons in staat tot zorg en respect voor het milieu en vervult onze relatie met de wereld van een gezonde soberheid.
Men moet niet trachten de menselijke arbeid steeds meer te vervangen door technologische vooruitgang. Arbeid is een noodzaak, een deel van de zin van het leven. Ervan afzien te investeren in mensen om meer onmiddellijke winst te bereiken, is een zeer slechte zaak voor de maatschappij.
Voor een economische vrijheid waarvan allen werkelijk profijt hebben kan het noodzakelijk zijn degenen die de meeste financiële macht bezitten, grenzen te stellen.

Biologische vernieuwing vanuit het onderzoek.

Proefnemingen op dieren zijn alleen maar toegestaan als ze binnen redelijke perken blijven en er toe bijdragen mensen te verzorgen of mensenlevens te redden. Iedere proefneming vereist een religieuze eerbied voor de heelheid van de schepping. Je kunt er niet omheen dat ieder ingrijpen op het gebied van een ecosysteem consequenties heeft  op andere gebieden. Weliswaar mag men de wetenschapper, net als een kunstenaar,  niet belemmeren in zijn creativiteit, toch moet men er steeds bij  stil staan om de effecten en de ethische beperkingen van die menselijke activiteit, die een vorm van macht is met grote risico’s, te heroverwegen.
Het is moeilijk een algemeen oordeel te geven over de ontwikkeling van genetisch gemodificeerde organismen. We moeten er rekening mee houden dat sommige GMO’s ook in het verleden plaatsvonden en wel spontaan. Hoewel sommige GMO’s veel voor de mens hebben betekent, mogen we niet vergeten dat men tegen gevolge van het invoeren van deze culturen een concentratie van land in de handen van weinigen heeft veroorzaakt. ook verwoest deze concentratie het complexe weefsel van ecosystemen.
Verontrustend is het waar sommige ecologische bewegingen GMO’s pertinent afwijzen, terwijl zij dezelfde beginselen niet toepassen op het menselijk leven. Dikwijls rechtvaardigt men dat alle grenzen worden overschreden wanneer men experimenteert met menselijk embryo’s. Besef dat waar ethiek en techniek worden gescheiden, men niet makkelijk in staat is de eigen macht te  beperken.

Hoofdstuk IV. Een integrale ecologie

In dit hoofdstuk komen de elementen van een integrale ecologie bijeen, die duidelijk menselijke en maatschappelijke dimensies bevat.

Ecologie van milieu, economie en maatschappij

Wanneer wij het hebben over milieu, verwijzen wij ook naar de bijzondere relatie tussen de natuur en de maatschappij die haar bewoont. De natuur staat niet los van ons. Het is noodzakelijk integrale oplossingen te zoeken die zowel met de natuurlijke als de maatschappelijke systemen rekening houden. We definiëren dit als ecosystemen en stellen dat deze systemen een intrinsieke waarde hebben die onafhankelijk is van het gebruik. Daarom moet men, wanneer men het heeft over duurzaam gebruik, altijd met een beschouwing openen over de vermogens tot herstel van ieder ecosysteem in zijn verschillende sectoren en aspecten.
Zolang we uitgaan van economische groei is er een economische ecologie nodig. En aangezien alles met elkaar in relatie staat brengt ook de gezondheidstoestand van de maatschappij gevolgen met zich mee voor het milieu en de kwaliteit van het menselijk leven: iedere beschadiging van solidariteit en vriendschap schaadt het milieu.

Culturele ecologie

Samen met het natuurlijk erfgoed is er een historisch, artistiek en cultureel erfgoed dat evenzeer wordt bedreigd. Daarom vraag ecologie ook om zorg voor de culturele rijkdommen van de mensheid in de ruimste betekenis van het woord. De consumentistische visie op de mens neigt ertoe de culturen homogeen te maken en de immense culturele verscheidenheid te verzwakken. Het verdwijnen van een cultuur kan even ernstig zijn dan het verdwijnen van een plant- of diersoort. Het opleggen van een naar hegemonie strevende levensstijl die verbonden is met een wijze van produceren kan even schadelijk zijn als de aantasting van ecosystemen.

Ecologie van het dagelijks leven

Een woord van waardering is op zijn plaats voor degenen die, wonend in een slecht milieu, door hun voorbeeld en hartelijkheid een voorbeeld zijn voor anderen. Slechte leefomstandigheden worden al voor een deel bestreden als zich menselijke relaties van warmte ontwikkelen, als zich gemeenschappen vormen. Immers in milieus zonder harmonie kan zich makkelijk criminaliteit ontwikkelen. Hier moeten we waken voor antisociaal gedrag en geweld.
Daarom is het van immens belang dat mensen zich in hun wijk thuis, veilig en verbonden voelen, dat wijken in een stad op elkaar aansluiten en er geen (te) grote scheiding is tussen arme en rijke wijken. Dan houdt “de ander” op een vreemdeling te zijn maar wordt “één van ons”. We moeten zorgen dat ieder “onder dak” is. het bezit van een huis is van groot belang voor de menselijke waardigheid.
De kwaliteit van leven in steden heeft veel verband met vervoer. Privé vervoer vervuilt, dus moeten we streven naar goed openbaar vervoer.

Het beginsel van het algemeen welzijn

De menselijke ecologie is niet te scheiden van het begrip algemeen welzijn. Het algemeen welzijn veronderstelt het respect voor de menselijke persoon als zodanig, en hierbij komt in het bijzonder het gezin naar voren als primaire cel van de maatschappij. het algemeen welzijn  vereist stabiliteit en veiligheid. In de huidige maatschappij kun je er niet om heen dat het beginsel van algemeen welzijn verandert in een oproep tot solidariteit met de armsten.

De gerechtigheid tussen de generaties

Het begrip algemeen welzijn betreft ook de toekomstige generaties. Het is een wezenlijke vorm van gerechtigheid bij ons handelen rekening te houden met wat we veroorzaken voor en nalaten aan toekomstige generaties. En dan denken we niet alleen aan het milieu maar ook aan menselijke waarden. Hierbij moeten wij ons de vraag stellen: waartoe zijn wij op aarde? Het doorgeven van een leefbare wereld betreft rechtstreeks onze waardigheid als mens. Dat betekent in feite dat wij onze huidige levensstijl, daar zij onhoudbaar is, niet kunnen volhouden. Probleem om hierin tot verandering te komen is het feit dat wij met zijn allen steeds individualistischer geworden zijn, zelfs egoïstisch.

Hoofdstuk V. Enige lijnen voor oriëntatie en handelen

In dit hoofdstuk trachten wij een dialoog te schetsen, die ons helpen moet uit de spiraal te komen van zelfvernietiging, waarin we terecht aan het komen zijn. Bedenkend dat alles en allen met elkaar samenhangt, moeten wij onze oplossingen ten goede laten komen aan een wereldwijd perspectief en niet ter verdediging van de belangen van enkele landen.  Het is jammer dat het enorme technische vernuft er (nog) niet in slaagt oplossingen te vinden om de ernstige moeilijkheden van milieu en maatschappij op te lossen.

De dialoog over het milieu in de internationale politiek

Een van de belangrijkste problemen die een internationale oplossing behoeft is de technologie die gebaseerd is op vervuilende fossiele brandstoffen. Zolang er nog geen definitieve oplossingen zijn is het gewettigd te kiezen voor voorlopige oplossingen.
Hierbij zei vermeld dat waar de mensheid van het postindustriële tijdperk misschien zal worden vermeld als één van de meest onverantwoordelijke van de geschiedenis, het te wensen is dat de mensheid aan het begin van de 21e eeuw de geschiedenis kan ingaan vanwege het feit dat het edelmoedig de eigen zware verantwoordelijkheid op zich heeft genomen.
Helaas heerst er tot op heden op internationale topconferenties een gebrek aan politieke besluitvaardigheid. Waar er al besluiten zijn genomen ontbreekt vaak een mechanisme van controle en sanctie. De besluitvorming over de ozonlaag stemt tot tevredenheid, veel slechter staat het er voor wat betreft de afspraken over biologische diversiteit, woestijnvorming en klimaatverandering. Hierbij moet nog worden opgemerkt dat landen die baat hebben (gehad) bij een hoog niveau van industrialisatie een grotere verantwoordelijkheid hebben om bij te dragen aan de oplossing van de problemen die zij hebben veroorzaakt. De strategie van de emissierechten mag geen nieuwe vorm van speculatie tot gevolg hebben.
Waar lokale instanties te zwak zijn is het nu echt noodzakelijk te komen tot internationale verdragen, met name op het gebied van het beheer van de oceanen. Controle en sancties zijn hierbij essentieel.
Ook is het van levensbelang in internationaal verband te werken aan het terugdringen van de armoede. Er moet een internationaal tegenwicht komen tegen de multinationals. Kortom er is een echt politiek wereldgezag noodzakelijk.
De dialoog met het oog op een nieuwe nationale en lokale politiek
Naast de internationale politiek heeft ook de nationale en lokale politiek verantwoordelijkheid waakzaam te zijn en waar nodig te sanctioneren op het gebied van het algemeen welzijn. Men moet niet allen kwade praktijken aanpakken, maar ook goed praktijken stimuleren. Het gevaar zit erin dat de politiek zich door electorale belangen zal laten leiden. Vermijd dat! Waar mogelijk moet de maatschappij de politiek dwingen hun verantwoordelijkheid te nemen.
Lang niet alles kan door een lokale overheid alleen worden gedaan, maar initiatieven bevorderen voor energiebesparing, geringer gebruik van grondstoffen, afval- en recyclingbeleid,  zijn mogelijk en noodzakelijk. Processen moeten doorgaan en kunnen niet telkens veranderen als men van regering wisselt.

Dialoog en transparantie in beslissingsprocessen

Vóórdat men tot de start van een nieuw productieproject komt, moeten de effecten op het milieu al gemeten zijn . Daartoe dient van te voren met alle belanghebbende partijen overleg te worden gevoerd. Goede informatie is onontbeerlijk. Bij iedere discussie over een ondernemersinitiatief  zou men een reeks vragen moeten stellen: met welk doel? op wie is het gericht? wat zijn de risico’s? tot welke prijs? Wie betaalt de kosten? Essentiële dingen (bijv. waterschaarste) hebben hierbij absoluut voorrang.
Dit alles betekent niet dat men zich tegen elke technologische vernieuwing moet keren, maar rendement mag beslist niet het enige criterium in de beoordeling zijn.
Politiek en economie in dialoog voor de volle menselijke ontplooiing
De politiek moet zich niet aan de economie onderwerpen en deze moet zich niet onderwerpen aan de voorschriften en het op efficiëntie gerichte paradigma van de technocratie. Het redden van de banken ten koste van alles tijdens de bankencrisis gaf deze instellingen alleen maar meer macht. Deze crisis had de gelegenheid in zich om een nieuwe economie te ontwikkelen, die meer oog heeft voor ethische principes. Maar dat is er helaas niet van gekomen.
We moeten het magische idee van de markt vermijden. Is het logisch te verwachten dat wie bezeten is van maximale winst zal stilstaan bij milieueffecten en bij toekomstige generaties?
Het is niet dat wij de menselijke ontwikkeling en vooruitgang willen tegenhouden, wel willen wij een andere wijze van vooruitgang en ontwikkeling. Een meer creatieve ontwikkeling  zou bijvoorbeeld de ongelijkheid kunnen corrigeren tussen een buitensporige technologische investering voor consumptie en een schaarse investering voor het oplossen van de urgente problemen.
Daarom is de tijd aangebroken een vermindering van de groei in sommige delen van de wereld te accepteren en hulpbronnen aan te wenden, opdat men in andere delen van de wereld op gezonde wijze kan groeien. Het gaat erom de vooruitgang opnieuw te definiëren. We moeten af van ondernemingen die winsten maken door slechts een deel van de kosten als echte kosten op te voeren en milieukosten overlaten aan andere volkeren of toekomstige generaties.
Politiek en economie neigen ertoe elkaar te beschuldigen wat de armoede en het verval van het milieu betreft. Laat ieder zijn eigen fouten erkennen en vormen van interactie vinden, gericht op het algemeen welzijn.

De godsdiensten in dialoog met de wetenschap

In deze hele discussie heeft de godsdienst wel degelijk nut. Ethische principes kunnen het best worden verwoord vanuit een godsdienstig perspectief. Oplossingen kunnen niet alleen van de wetenschap komen, maar de mens moet haar koers wijzigen en daarbij kan de godsdienst zeker relevant zijn. Aangezien het grootste deel van de mensheid religieus is, zouden ook de godsdiensten meer met elkaar in dialoog moeten treden over de natuur. Hetzelfde geldt voor de wetenschappen onderling, opdat men niet te veel in zijn eigen straatje blijft.

Hoofdstuk VI. Ecologische opvoeding en spiritualiteit

Het ontbreekt bij de huidige mens aan het bewustzijn van een gemeenschappelijke oorsprong, een aan elkaar toebehoren en een door allen gedeelde toekomst.

Focussen op een andere levensstijl

Daar de markt dwingt tot een dwangmatig consumentisme worden de mensen meegezogen in een wervelwind van aankopen en overbodige uitgaven. Hierdoor kunnen we onzeker worden en in ieder geval wordt collectief egoïsme begunstigd. Hoe leger het hart van de mens, des te meer behoefte om te consumeren. Toch is niet alles verloren, want waar de mens zich tot het uiterste kan verlagen, kan hij ook zichzelf overtreffen door voor het goede te kiezen. Aan ieder ter wereld vraag ik om deze waardigheid niet te vergeten.
Een verandering van levensstijl  kan een gezonde druk uitoefenen op degenen die politieke, economische en maatschappelijke macht hebben. “Kopen is te allen tijden niet alleen een economische, maar ook een morele handeling”.
Opvoeden tot een bondgenootschap tussen mensheid en milieu
De meeste mensen weten dat ze naar een andere levenswijze moeten, maar kunnen het consumeren niet opgeven. Daarom staan we voor een educatieve uitdaging. Opvoeding betreffende het milieu zou ons er op moeten voorbereiden de sprong naar het Mysterie te maken, waaraan een ecologische ethiek haar diepste zin ontleent. Het bestaan van wetten is op den duur niet genoeg om slecht gedrag te beperken, de meerderheid van de leden van de maatschappij moeten de motiveringen van binnenuit accepteren en bereid zijn tot persoonlijke verandering. Om deze innerlijke verandering te bereiken is het centrale belang van het gezin evident.

De ecologische bekering

De christelijke spiritualiteit kan een goede bijdrage leveren om de mensheid te vernieuwen. Het beleven van de roeping, behoeders te zijn van Gods werk is een wezenlijk onderdeel van een deugdzaam bestaan: het is niet optioneel en ook geen secundair aspect van de christelijke ervaring.

Vreugde en vrede

De christelijke spiritualiteit stelt een andere wijze voor om kwaliteit van leven te verstaan en moedigt een stijl van contemplatief leven aan, die in staat is vreugde te kennen zonder door consumptie geobsedeerd te zijn. “Minder is meer.” Een groei in soberheid en een vermogen om met weinig te genieten is waar het om draait.
Een integrale ecologie vereist dat er tijd wordt besteed aan het herstel van de harmonie met de schepping  om na te denken over onze levensstijl en idealen.

Burgerlijke en politieke liefde

De zorg voor de natuur is een levensstijl die het vermogen inhoudt om samen en in gemeenschap te leven. We moeten opnieuw voelen dat we elkaar nodig hebben, anders komen we uiteindelijk tegenover elkaar te staan met geweld en wreedheid. Liefde voor de maatschappij en inzet voor het algemeen welzijn zijn een uitstekende vorm van naastenliefde. Er moet een cultuur van zorg worden aangemoedigd die heel de maatschappij doordringt. Met name op het gebied van onze leefomgeving, direct om ons is er voldoende te doen.

De sacramentele teken en het vieren van de rust
De Drie-eenheid en de relatie tussen de schepsels
De koningin van heel de schepping
Aan gene zijde van de zon.

Frans Woortmeijer