Gastsprekers 2018

🔊 Listen to this

Oosterse Orthodoxie: Gastsprekers in de Hofkerk

In de Martelaren van Gorkum parochie is het al jaren gebruik in de advent een vier- of vijftal gastsprekers uit te nodigen, die een bepaald onderwerp aan de orde stellen.

Zo spraken we in 2016 over de pauselijke encycliek “Laudato sí”. Vier sprekers deden de verkondiging over een aspect van de encycliek en na afloop van de viering konden we luisteren naar een korte lezing van de spreker, hadden we gelegenheid vragen te stellen en met de spreker in discussie te gaan.

Vorig jaar ging het over “Martelaarschap, toen en nu”, in het kader van ons jaarthema “Staan voor je geloof”. Dat waren, net als in 2016, een aantal boeiende lezingen met veel toehoorders.

Ook dit jaar hopen we weer vier gastsprekers te ontvangen, maar deze keer gespreid over het jaar.

Als thema voor de gastsprekers hebben we in 2018 gekozen voor “Oosters orthodox christendom”.

In 1054 ontstond er een schisma tussen de christelijke volkeren in het westen en die uit het oosten. Deze verschillen leidden tot het uiteenvallen van het christendom in de katholieke kerk in het westen en de Orthodoxe kerk en het Oosten. Hoewel er veel overeenkomsten zijn tussen de westerse en oosterse kerken, zijn de verschillen nog steeds groot. Aan deze overeenkomsten en deze verschillen willen we in deze cyclus aandacht besteden.

Net zo min als de katholieke kerk, zijn ook de Oosterse kerken afscheidingen bespaard gebleven. Aan deze “afgescheiden” oosterse kerken besteden we eveneens aandacht, niet in het minst omdat deze kerken nogal eens in het nieuws komen door tegen hun gelovigen gebezigde terreur- en gruweldaden.

Zo zijn we gekomen tot de volgende indeling.

• Algemeen orthodox. Deze spreker legt ons uit wat de orthodoxie inhoudt, hoe en waardoor die ontstaan is en wat de relatie en de verschillen met het katholicisme zijn.
• Armeense christenen. Er wordt onder andere ingegaan op de Armeense genocide door de Turken aan het begin van de 20^e eeuw en de gevoeligheden die dat nog steeds in Turkije oproept.
• Koptische christenen. Hier willen we aandacht besteden aan de verhouding Moslims-Kopten in Egypte en iets horen over de recente aanslagen op Kopten door IS.
• Syrische orthodoxie. Aandacht voor de strijd in Syrië en de plaats van de christenen daarin.

Omdat we denken dat het onderwerp interessant genoeg is, niet alleen voor de parochianen van de Martelaren van Gorkum, maar voor het hele samenwerkingsverband Clara & Franciscus, nodigen we de parochianen van onze zusterkerken van harte uit om bij deze vieringen aanwezig te zijn.

De eerste twee zondagen, waarop achtereenvolgens aandacht zal worden besteed aan de algemene (Russische) orthodoxie en de Armeense kerk, zijn 22 april en 10 juni. De andere twee data liggen in ieder geval in het najaar.

De cyclus wordt besloten op 30 november, wanneer in de Russisch-Orthodoxe H.Nicolaaskerk op de Lijnbaansgracht van 18.00-20.30 uur een Oecumenische Vesperviering plaatsvindt.

Hieronder een kort overzicht van de vier orthodoxe stromingen, waaraan we in de loop van dit jaar aandacht hopen te besteden.

Oosters-Orthodoxe kerken

De oosters-orthodoxe kerk, ook wel orthodoxe kerk of Byzantijnse kerk genoemd, ziet zichzelf als voortzetting van de ene, heilige, katholieke en apostolische kerk.  De Griekse naam ‘orthodox’ betekent letterlijk “rechtgelovig”. De orthodoxe kerk kent een groot aantal kerken met elk een eigen hoofd. Meestal zijn ze nationaal georganiseerd. Deze kerk vormt de groep chalcedoonse orthodoxe kerken: kerken die de leer van het concilie van Chalcedon volgen.  Het grote schisma in de 11e eeuw (1054) tussen het oostelijke en het westelijke deel van de christenheid van het vroegere Romeinse Rijk leidde tot de scheiding tussen de orthodoxe of Byzantijnse patriarchaten en het patriarchaat van Rome, de rooms-katholieke of Latijnse kerk. De oorzaak daarvan moet gezocht worden in de culturele en theologische verschillen tussen Oost en West, evenals in de heersende politieke verhoudingen.

De paus, patriarch van Rome, zag zichzelf als opvolger van Petrus en eiste ook het gezag over de oosterse patriarchaten op. De patriarch van Constantinopel was echter van mening dat hij, als leider van het “nieuwe Rome”, de spirituele leider was van de héle Kerk. Wanneer de paus van Rome beweerde dat hij de opvolger van Petrus was, overeenstemmend Mattheus 16:19, verwezen de patriarchen van het oosten naar Mattheus 18:18, waar uitdrukkelijk geschreven staat dat de 12 apostelen samen dezelfde macht en autoriteit hadden, om de zonden van de mensen kwijt te schelden en deze kwijtschelding te bekrachtigen. Na de scheiding tussen het patriarchaat van Rome en de oosterse patriarchaten namen de al bestaande verschillen tussen hen verder toe in aantal. Niet enkel voor wat betreft de liturgische praktijk in de eredienst, maar evenzeer ging dit op voor de canonieke en de dogmatische verschillen. Door de middeleeuwse kruistochten, vooral de Vierde Kruistocht, verslechterden de relaties verder tussen de orthodoxie en de Latijnse veroveraars.

De orthodoxe kerk kent een groot aantal kerken met elk een eigen hoofd; meestal zijn ze nationaal georganiseerd. Het ontstaan van deze nationale kerken kan uit specifieke culturele, geografische, politieke en historische omstandigheden worden verklaard. Alle orthodoxe gelovigen beschouwen zich als leden van de ene en dezelfde kerk, de Heilige Orthodoxe Kerk, ook wanneer zij organisatorisch en kerkrechtelijk niet onder de kerk uit hun land van herkomst staan. Deze culturele, linguïstische, geografische en geschiedkundige verscheidenheid, die tot het zelfbegrip van de orthodoxie behoort, deelt de kerk niet op in meerdere van elkaar gescheiden of verschillende orthodoxe kerken. Zij zijn alle met elkaar verbonden door hetzelfde geloof (Heilige Schrift, oud-kerkelijke geloofsbekentenissen, kerkelijke overleveringen, oecumenische concilies), hetzelfde godsdienstig leven, dezelfde kerkrechtelijke bepalingen en dezelfde kerkordening.

Hun totaal aantal gelovigen wordt geschat op 225 tot 300 miljoen. Deze kerken worden niet centraal geleid zoals de Rooms-Katholieke Kerk. Ze kennen geen equivalent voor de hoogste autoriteit, de paus. In principe zijn alle bisschoppen gelijk, in de praktijk zijn er bepaalde gradaties. De oecumenisch patriarch van Constantinopel is de ereprimaat van de gehele oosters-orthodoxe kerk. Hij fungeert als voorzitter en heeft als primus inter pares een moreel leiderschap, maar heeft geen speciale autoriteit.

De Russisch Orthodoxe kerk heeft  een aartsbisdom Den Haag. Sinds december 2017 wordt dit geleid door aartsbisschop Eliseos. In Nederland en België zijn in totaal 20 parochies, één  kapel en vier kloosters. In Nederland wonen vele gelovigen van andere Orthodoxe Kerken en ook autochtone Nederlanders wonen de diensten van de Russisch-Orthodoxe Kerk bij. In ‘s-Gravenhage staat het eerste (Russisch-)orthodoxe klooster van Nederland.

De Armeens Apostolische kerk (Armeens: Հայ Առաքելական Եկեղեցի) is een van de oudste Christelijke kerken, en zij behoort sinds het Concilie van Chalcedon (451) tot de oriëntaals-orthodoxe kerken.

De kerk wordt apostolisch genoemd omdat het christendom in Armenië voor het eerst gepredikt zou zijn door de apostelen Thaddeus en Bartholomeus. In het jaar 301 bekeerde St Gregorius de Verlichter de heidense Armeense koning Tiridates IV en het christendom werd daarna staatsgodsdienst, in dit land als eerste in de wereld.

In 451 woedde er een oorlog tussen Armenië en Perzië. Als gevolg daarvan was Armenië niet vertegenwoordigd op het Concilie van Chalcedon. Toen de oorlog voorbij was namen de Armeniërs de besluiten, genomen op dit concilie, niet over. In 505 scheidde de Armeense kerk van Rome en Byzantium. De scheiding bracht een vergaande isolatie mee ten aanzien van de rest van christendom. Dit alles vond plaats lang vóór het Groot Schisma van 1054 met de scheiding van het oosterse en het westerse christendom resulterend in de vorming van de oosters-orthodoxe kerken en de Rooms-katholieke Kerk. De Armeens-Apostolische Kerk behoort tot geen van beiden.

 

De Armeense spiritualiteit is sterk bepaald door het lijden. Jezus’ dood en verrijzenis worden met de collectieve ervaring van lijden verweven in de Armeense gebeden en religieuze liederen.

 

De gewoonten in de Armeense kerk lijken sterk op die van andere oostelijke kerken; de priesters mogen touwen en communie wordt gegeven met zowel brood als wijn. De liturgische taal is klassiek Aramees. Bijzonder is dat tot op de dag van vandaag in Nederland ook de preek tijdens de vieringen in deze taal wordt gehouden. Voor jongelui, die deze taal niet machtig zijn, worden de preken in boekjes vertaald. De Armeens-Apostolische Kerk gebruikt -sinds 1924- de gregoriaanse kalender.

 

In Nederland telt de Kerk ca. 25.000 leden. Er zijn Armeense kerken gevestigd in Amsterdam, Almelo en Maastricht. Daarnaast bestaan er Armeense parochies in Arnhem, Assen, Eindhoven en Dordrecht.

 

De Armeense kerken in Nederland vieren hun kerstfeest ( 6 januari) en hun paasfeest de laatste jaren in de Hofkerk.

 

De Koptisch-Orthodoxe Kerk (Koptisch: ti.eklyseya en.remenkimi en.orthodoxos ente alexandriasis) is een van de oriëntaals-orthodoxe kerken. Zij is de belangrijkste christelijke kerk van Egypte met zetel in Caïro. De geschiedenis van deze kerk gaat terug tot het Concilie van Chalcedon in 451. Het woord Kopt is een (Arabische) verbastering van het Griekse woord voor Egypte, Aegyptos.

Na het jaar 640 gebruikten de Arabieren het woord Kopt voor alle niet-moslims in Egypte.

 

Volgens de overlevering zou de evangelist Marcus de streek rond Alexandrië  gekerstend hebben, waardoor de patriarchen van Alexandrië zich ook als de opvolgers van Marcus beschouwen, die volgens hen de eerste bisschop was.  In 313 (Edict van Milaan) werd het christendom een toegestane godsdienst van het Romeinse Rijk en in 385 de staatsgodsdienst. Egypte maakte sinds 323 deel uit van het oostelijke gebied van het inmiddels gesplitste Romeinse Rijk (het latere Byzantijnse Rijk).

 

In onder andere Wadi Natroen en Aboe Mena leefden veel heremieten, die later bekend werden als de woestijnvaders.

In de 4e, 5e en 6e eeuw waren er geschillen tussen de patriarchen van Alexandrië (Cyrillus en Dioscurus) en die van Constantinopel (Nestorius en Eutyches). De richtlijnen uit Constantinopel werden in Egypte steeds meer als bemoeizuchtig en onderdrukkend ervaren en als reactie daarop werd de Koptische kerk steeds meer een nationale kerk met zeer uitgesproken liturgische, theologische en spirituele kenmerken. Ten slotte werd zelfs het Grieks, de taal van de byzantijnse ‘onderdrukkers’, verworpen en werd de toenmalige Egyptische volkstaal, het Oudegyptisch oftewel het Demotisch, als kerkelijke taal aangenomen. De Oudegyptische taal ontwikkelde zich in de loop der tijd tot het moderne Koptisch. In de liturgie wordt nog steeds het Koptisch gebruikt.

De eigenlijke oorsprong van de Koptisch-Orthodoxe Kerk gaat terug tot het Concilie van Chalcedon in 451. De Koptische Kerk verwierp de uitspraken van dit concilie en scheidde zich uiteindelijk af van Constantinopel . Hiermee verloor de Oosters-Orthodoxe Kerk bijna al haar leden in Egypte.

 

Sinds 4 november 2012 staat de Koptisch-Orthodoxe Kerk onder leiding van Theodorus II, paus van Alexandrië en patriarch van de Prediking van de Heilige Marcus en van heel Afrika. Hij heeft zijn residentie in Caïro.

Een nieuw verschijnsel is het opkomen van een diaspora in Amerika, Australië, Europa, Arabië en de Golfstaten. Migratie ten gevolge van de bedreigingen van het islamisme en ten gevolge van economische problemen liggen er aan de basis van. Het monnikendom kent een vernieuwing.

Aantal gelovigen: 10 tot 20 miljoen, van wie ongeveer 5 miljoen in de diaspora.

 

In de Koptisch-Orthodoxe Kerk wordt de Alexandrijnse liturgie gevolgd. Ook de liturgieën van St. Basilius de Grote en St. Gregorius worden in de kerk gebeden. De liturgische talen zijn Koptisch en Arabisch.

Bisdom Nederland is een Nederlands bisdom van de Koptisch-orthodoxe Kerk.

De Koptische gemeenschap in Nederland bestond in 2010 uit ongeveer 6000 leden. De meesten zijn afkomstig uit Egypte, Eritrea, Ethiopië en Soedan. Er zijn negen Koptische parochies in Nederland. Sinds eind jaren 90 werken deze parochies samen met andere christelijke gemeenschappen. In 2005 traden ze toe tot de Raad van Kerken in Nederland.

Syrisch Orthodoxe kerk

 

De Syrisch-orthodoxe Kerk van Antiochië (Syrisch: ܥܕܬܐ ܣܘܪܝܝܬܐ ܬܪܝܨܬ ܫܘܒܚܐ ܕܐܢܛܝܘܟܝܐ,  ) is de kerk van de Syrische christenen. Zij behoort tot de oriëntaals-orthodoxe kerken.

Deze kerk zou, naar eigen overtuiging, de oudste bestaande christelijke kerkgemeenschap zijn. Voor de oorsprong van de Syrisch-Orthodoxe Kerk kan verwezen worden naar Handelingen van de Apostelen 11:26, waar de volgelingen van Jezus in Antiochië christenen werden genoemd. Deze kerk was de eerste buiten Palestina en werd – volgens de traditie – gesticht door de apostelen. Het hoofd was de apostel Petrus, die volgens dezelfde traditie, in Antiochië zijn ‘apostolische stoel’ vestigde en deze later verplaatste naar Rome, waar hij nog altijd gevestigd is. Toen andere volkeren zich tot het christelijk geloof bekeerden, namen ze de naam ‘Syriërs’ over als aanduiding voor ‘christenen’. De Syrische christenen wonen in diverse landen in het Midden-Oosten (Israël, Syrië, Libanon, Irak) en in Turkije. Zij wonen ook in Europa en Noord-Amerika. De liturgie is in het Syrisch, een Aramees dialect. Het Aramees behoort tot de Semitische talen en wordt tot de dag van vandaag in de kerkelijke boeken gebruikt. Het zou de taal geweest zijn die Jezus Christus sprak.

 

Het concilie van Chalcedon in 451 leidde tot een schisma tussen de West-Syrische kerkgemeenschap en de Byzantijnse Kerk. Chalcedon deed uitspraak over de ‘tweenaturenleer’. De Kerk van Antiochië kon zich niet vinden in deze formulering. Zonder het Godmenselijke karakter van Christus op te geven, hielden zij vast aan de eenheid van Christus, ook in zijn natuur.

Karakteristiek voor de liturgie van de Syrisch-orthodoxen, in de Syrische taal, is het grote aantal anafora (eucharistische gebeden); meer dan zeventig rijke, omvangrijke smeekgebeden met daarin de consecratie. Heden ten dage beperkt men zich, over het algemeen, tot twee anafora tijdens een viering. De hymnen, die de Kerk tot vandaag nog gebruikt, zijn afkomstig van de heilige Efrem. In tegenstelling tot de meeste andere orthodoxe kerken, bevindt zich in de Syrisch-orthodoxe kerk geen iconostase, maar een gordijn dat het altaar scheidt van de gewone gelovigen. Opvallend is ook het aantal vastenperiodes. Men vast streng en onthoudt zich normaliter op woensdag en vrijdag van dierlijk voedsel (met uitzondering van vis).

 

In Nederland wonen relatief veel Syrisch-orthodoxen, naar schatting zo’n 20.000. Het spirituele centrum van de Syriërs in Nederland bevindt zich in Glane, een klein Twents dorp in de omgeving van Enschede. In het daar gevestigd “Klooster van St. Ephrem de Syriër” resideert sinds april 2007 aartsbisschop Mor Polycarpus Augin Aydin als Syrisch-orthodox leider van de kerk in Nederland.

Frans Woortmeijer